ЭМ ҮЙЛДВЭРЛЭЛИЙН ЗОХИСТОЙ ДАДАЛ(GMP)-ЫН ХЭРЭГЖИЛТИЙГ САЙЖРУУЛАХ АЖЛЫН ЯВЦЫН ТАЙЛАН

Эрүүл мэндийн салбарын хөгжил хөтөлбөр – 4 төсөл

Oксфорд полиси менежмент – ХЕРА- Гэрэгэ Партнерс консорциум

Эм үйлдвэрлэлийн зохистой дадал(GMP)-ын хэрэгжилтийг сайжруулах ажлын явцын тайлан  

Томилолт 7, 2014 оны 4 дүгээр сарын 21-26-ны байдлаар

Патрик Хоет

Ичинхорлоо Цацрал

1. GMP хэрэгжилтийн явцын үнэлгээ

Энэ удаагийн томилолтоор өмнө нь аудит хийгдсэн 5 эмийн үйлдвэр болон 2013 оны 7 дугаар сард нэмэлтээр сонгогдсон Ариун Монгол компанид GMP хэрэгжилтийн явцыг үнэлэх зорилго тавьсан.

Эдгээр бүрэн бус хэмжээний аудит нь компаниудад GMP сайжруулалтын явцыг эрчимжүүлэхэд чиглэгдсэн. Аудит хийх бүртээ MNS 5524:2011 стандартын шаардлагад нийцүүлэн GMP зохих  түвшинд хэрхэн хүрэх талаар зөвлөгөө өгсөн.

Үнэлгээ хийгдсэн компаниуд нь:

• IVCO
• Цомбо эмийн үйлдвэр
• Монос фарм
• Нахиа эмийн үйлдвэр
• Мөнхийн тун компани
• Ариун Монгол эмийн үйлдвэр

Аудитыг хийхдээ ДЭМБ-ын Эм үйлдвэрлэлийн зохистой дадал: үндсэн зарчим  (WHO Technical Report Series, N° 961, 2011) болон зарим үйлдвэрт ДЭМБ-ын Ариун эм үйлдвэрлэлийн зохистой дадал (WHO Technical Report Series, N° 957, 2010) удирдамжуудыг ашигласан.

Миний бие нь И.Цацралын хамтаар эдгээр аудитыг гүйцэтгэлээ.

Компаниудад өгсөн зөвлөгөө 

Эмийн үйлдвэр тус бүрээр аудитын тайлан бичсэн бөгөөд эдгээр нь тухайн үйлдвэрийн нууцын зэрэглэлийн мэдээлэл тул энэхүү тайланд тусгаагүй болно.

Илрүүлсэн дутагдлууд болон эдгээр нь GMP удирдамжийн аль шаардлагыг зөрчиж байгаа талаар дэлгэрэнгүй тайлан (нийт 56 хуудас)-г аудит тус бүрээр бичсэн. Компани тус бүрт дутагдлаа хэрхэн засах талаар зөвлөгөө өгсөн. Эмийн үйлдвэрүүдэд ДЭМБ-ын тусгай удирдамжуудыг өгсөн болно.

Аудит хийгдсэн 6 эмийн үйлдвэрийн 3-4 нь GMP тодорхой түвшинд хүрэх боломжтой. 2015 оны 5 сар гэхэд энэхүү зорилтод хүрсэн байхын тулд томоохон сайжруулалтыг хийх шаардлагатай байна.

Эдгээр эмийн үйлдвэрүүдийн нэг нь ДЭМБ-ын Эм үйлдвэрлэлийн зохистой дадал болон их эзэлхүүнтэй дуслын шингэн үйлдвэрлэлийн зохистой дадлын шаардлагыг биелүүлсэн тул Францын нэр хүнд бүхий Certipharm баталгаажуулалтын байгууллагаас GMP сертификат гардан авсныг онцгойлон дурдаж байна. Энэ нь Монголын эм үйлдвэрлэгчдийг уриалан дуудсан томоохон амжилт боллоо.

Компаниудад нийтлэгээр илэрсэн дутагдлууд    - Хүрсэн үр дүн?

Өмнөх аудиттай харьцуулахад тодорхой ахиц дэвшил гарсан байгаа хэдий ч зарим эмийн үйлдвэрүүд ноцтой болон том дутагдлуудаа засаагүй хэвээр байна. Энэ нь зарим нэг эмийн үйлдвэр дутагдлаа засах асуудалд ач холбогдол (цаг зав, хөрөнгө мөнгө) өгөхгүй байгаатай холбоотой. Нэр бүхий 6 эмийн үйлдвэрт өмнө нь өгсөн зөвлөмжөөс хэрэгжүүлээгүй байгаа  зөвлөмжүүд байсаар байна. Үүнд:

• Жижиг хэсгийн тоо. Жижиг хэсгийг тоологч төхөөрөмж байхгүйгээс эмийн үйлдвэрүүд үйлдвэрлэлийн цэвэр бүсийн ангиллаа агаар дахь жижиг хэсгийн тоог тоолохгүйгээр тогтоосоор байна. Тохирох цэвэршилтийн зэрэг бүхий байранд үйлдвэрлэл явуулах нь GMP суурь асуудал юм. 
• Нэг эмийн үйлдвэрээс бусад нь шаардлага хангасан агааржуулалтын систем (HVAC) байхгүй.  Агаар солилцооны тоо болон үйлдвэрлэлийн өрөөний ангилал(A, B, C, D)-ыг тогтоож, баталгаажуулалт хийгээгүй. Зарим эмийн үйлдвэр зөвхөн нянгийн бохирдлын хяналт тавьдаг.
• Жижиг хэсэг тоологч багажийг зөвхөн нэг эмийн үйлдвэр худалдан авсан байна. Бидний таамаглаж байсанчлан бүтээгдэхүүн дүүргэх хэсэгт жижиг хэсгийн түвшин өндөр байгааг энэ үйлдвэрийхэн илрүүлсэн байна. Энэхүү дутагдлаа засах ажлыг авч хэрэгжүүлж эхэлсэн байсан. Энэ жишээ нь үйлдвэрлэлийн бүсэд агаарын цэвэршилтийн ангиллын дагуу жижиг хэсгийн түвшинг тогтмол хэмжиж байхын чухлыг харуулж байна. 
• Тэжээлт орчин бүхий петрийн аягаар агаарын сорьц авах аргаар үйлдвэрийн өрөөний нянгийн бохирдлын хяналтыг тавьдаг. ДЭМБ-ын удирдамжийн шаардлага 4 цаг тавьж дээж авна гэсэн байхад үндэсний стандартын шаардлага нь 5-10 минут гэсэн нь маш их зөрүүтэй байна. Шинэчлэн боловсруулсан MNS 5524 стандартад энэ хугацааг 4 цаг болгон оруулсан. Олон эмийн үйлдвэр петрийн аягаар сорьц авах хугацааг 4 цаг болгосон байна.
• Mикробиологи болон ариутгалын процесс. Микробиологийн суурь асуудлуудын талаар мэдлэг хомс байгааг илрүүллээ (микробиологийн шинжилгээ, ариутгалын нөхцлүүд). Ариун эм үйлдвэрлэдэг зарим эмийн үйлдвэр ариутгалын процессын баталгаажуулалтыг хийгээгүй байсаар байна. Нэг эмийн үйлдвэрт дулаан тархалтын талаар болон биологийн индикатор ашиглан баталгаажуулалт хийх талаар дэлгэрэнгүй зөвлөмжийг өгсөн болно.   
• Баримтжуулалтын тогтолцоо. Зарим эмийн үйлдвэр шаардлага хангасан баримтжуулалтын систем бүрдүүлээгүй байна. Баримтжуулалт гэдэг нь стандарт үйл ажиллагааны журамтай байхын нэр биш бөгөөд харин түүнийгээ амьдралд хэрэгжүүлж, зохих форматын дагуу бүх өгөгдлийг мөшгигдөх боломжтойгоор бүртгэхийг хэлнэ (цувралын үйлдвэрлэлийн бүртгэл, баталгаажуулалтын тайлан гэх мэт). Хэд хэдэн эмийн үйлдвэрийн сайжруулсан цувралын үйлдвэрлэлийн бүртгэлийг хянаж зөвлөгөө өглөө.
• Баталгаажуулалтын үйл ажиллагаа, цэвэрлэгээний болон шинжилгээний аргын баталгаажуулалт. Үйлдвэрлэлийн процессын болон шинжилгээний аргын баталгаажуулалт хийж буй эмийн үйлдвэр ердөө ганц хоёр л байна. Цэвэрлэгээ нь дамжин бохирдлын эрсдэлт шалтгаан тул цэвэрлэгээний баталгаажуулалт нь томоохон асуудал болон тавигдсаар байна. Үйлдвэрүүдээр аудит хийж байхад “цэвэрлэсэн” гэсэн шошго бүхий  тоног төхөөрөмж бүрэн цэвэрлэгдээгүй, их хэмжээний нунтаг бодисоор бохирдсон байдал нэг бус удаа тааралдаж байлаа.

Тодорхой ахиц дэвшил гарч байгаа хэдий ч эмийн үйлдвэр бүрийн удирдлагад 2014 оны 4 дүгээр сарын үнэлгээний тайлангийн дагуу тодорхой хугацаа заасан,  засч залруулах үйл ажиллагааны төлөвлөгөө боловсруулах, хүчин чармайлт болоод цаг хугацаа зарцуулан илэрсэн дутагдлуудыг засах заавар, зөвлөмжийг хичээнгүйлэн өгсөн болно.

Эрүүл Мэндийн Салбарын Хөгжил Хөтөлбөр 4 төслийн зүгээс компаниудад GMP хэрэгжилтийн түвшинг сайжруулах чиглэлээр үргэлжлүүлэн тусалж дэмжихээ илэрхийлсэн.

6 эмийн үйлдвэрт GMP хэрэгжилтийн түвшинг дээшлүүлэх чиглэлээр хийх ажлууд  

- Эдгээр эмийн үйлдвэрүүдэд GMP хэрэгжилтийн түвшинг MNS 5524:2011 стандартын шаардлагын дагуу үнэлж, илэрсэн дутагдлуудыг багтаасан тайланг бичиж илгээсэн. 2014 оны   3-р улиралд дараагийн аудит хийгдэх талаар мэдээлсэн.

- Эмийн үйлдвэрүүд GMP үндсэн шаардлагуудыг биелүүлэхгүй байсаар атал хяналтын байгууллага нь ямар нэг хариуцлага тооцохгүй байгаа нь эмийн үйлдвэрүүдэд GMP хэрэгжилтийн түвшингээ сайжруулахыг шаардсан шахалт огт ирэхгүй байгааг харуулж байна. Эм биобэлдмэлийн байцаагч нартай хийсэн уулзалтын тайланг Хяналтын хороо хэсгээс харна уу.

1. GMP Сургалт (2014 оны 4 сарын 22-23).

70 оролцогчийг хамруулан хоёр өдрийн сургалт явууллаа. Эм үйлдвэрлэгчдээс гадна, эм биобэлдмэлийн байцаагч 8, ЭМЯ-ны ЭЭХХ-ийн ажилтнууд оролцсон. Мөн түүнчлэн ЭМШУИС-ийн Эм зүйн сургуулийн багш нар оролцсон бөгөөд бүх оролцогсдод сургалтын материалын электрон хувийг мэйлээр илгээсэн болно. Чанарын тогтолцоо, Ариун цэвэр эрүүл ахуй, Гомдол ба эргүүлэн таталт, Хүн хүчин, Барилга байгууламж, Тоног төхөөрөмж, Материал, Баримтжуулалт зэрэг GMP үндсэн шаардлагуудыг ДЭМБ-ын удирдамжид заасны дагуу танилцууллаа. Мөн түүнчлэн Ариун эмийн үйлдвэрлэл, Халаалт агааржуулалт хөргөлтийн систем – HVAC, Усны систем, Баталгаажуулалт, Микробиологийн хяналтын шинжилгээ зэрэг GMP тусгайлсан сэдвүүдээр гүнзгийрүүлсэн сургалт явууллаа. Сургалтын үнэлгээг сургалтын эхэнд болон төгсгөлд хийсэн.

1.  Хяналтын хороо

Үндэсний Эм Үйлдвэрлэлийн Зохистой Дадлын Хяналтын Хорооны Чанарын Тогтолцоог үүсгэж буй болгоход тавигдаж буй шаардлагад дүн шинжилгээ хийх зорилгоор эм биобэлдмэлийн байцаагч нартай хамтарсан уулзалт зохион байгууллаа. Энэхүү дүн шинжилгээнд ДЭМБ-ын “Үндэсний Эм Үйлдвэрлэлийн Зохистой Дадлын Хяналтын Хорооны Чанарын Тогтолцооны шаардлага” (WHO Technical report Series, N° 902, 2002) удирдамжийг ашиглалаа. Энэхүү удирдамжийн албан бус орчуулгыг эм  биобэлдмэлийн байцаагч нарт урьдчилан тараасан болно. Энэ удирдамжаар тавьж буй шаардлагуудын заримаас МХЕГ хэрэгжүүлж эхэлсэн байна. Эм биобэлдмэлийн хяналтын тусдаа байгууллага байх шаардлагатай бөгөөд энэ байгууллагын үйл ажиллагаанд МХЕГ-ын чанарын тогтолцооны бүрэлдэхүүн хэсгүүдийн дийлэнхийг хэрэглэх боломжтой.

Гэсэн хэдий ч “Эмийн хяналт шалгалт”-ын чанарын тогтолцоогоор зайлшгүй авч үзэх шаардлагатай хэд хэдэн асуудлууд байна. Үүнд:

- Байгууллагын бүтэц, зохион байгуулалт (TRS N° 902, 2002 удирдамжийн 5 заалт)-ын талаар тухайлбал 5.2.d заалтаар GMP хяналтын хорооны ажлын харилцан уялдааг эмийн зохицуулалтын байгууллага болон бусад төрийн байгууллагуудын хэмжээнд тодорхойлсон байхыг шаардсан байдаг.

- GMP хэрэгжүүлэлт. 5.4 заалтаар GMP хяналтын хорооны дээд удирдлага нь хяналтын хорооны Чанарын бодлого, зорилтуудыг баримтжуулан тодорхойлж, хэрэгжүүлж ажиллах үүрэг амлалтыг албан ёсоор авсан байх ёстой. Олонх эмийн үйлдвэрт хийсэн аудитын үр дүнгээс харахад GMP үндсэн шаардлагууд биелэхгүй байсаар байна. Байцаагч нар эмийн үйлдвэрүүдэд хяналт шалгалт хийдэг хэдий ч GMP үндсэн шаардлагуудад төвлөрч ажиллаж чадахгүй байна.

- Хяналтын хорооны хүн хүчин.  (6.7 заалт) GMP хяналтын үйл явцын найдвартай байдал нь байцаагч нарын техникийн мэдлэг болон үнэнч шударга байдлаас ихээхэн хамааралтай. ЭМСХХ-4 төслийн хүрээнд байцаагч нарыг эмийн үйлдвэрийн аудитад болон GMP сургалтуудад оролцуулсан. Цаашид хамтарсан аудит хийхээр төлөвлөсөн болно.     

- Эмийн Хяналтын хорооны батламж. Үндэсний Хяналтын Хороог батламжлуулах зорилгоор ЭМСХХ-4 төслөөс ДЭМБ-аас байцаагч урьж, Үндэсний Хяналтын Хороонд хяналт шалгалт хийнэ. Энэ үед үндэсний эмийн байцаагч нар ДЭМБ-ын байцаагчтай хамтран эмийн үйлдвэрүүдэд хяналт шалгалт хийнэ. Энэ ажлыг 2015 онд төлөвлөсөн.

- Хяналтын хуудасны хэрэглээ. МХЕГ-ын байцаагч нар хяналтын хуудсыг хэрэглэдэг. Байцаагч нарт хяналтын хуудасны загвар өгөх бөгөөд үүнийг өөрсдийн хэрэглэдэг хяналтын хуудастай харьцуулах шаардлагатай. Асуудлын гол нь хяналтын хуудасны агуулгад бус хэрэглээнд оршиж байна.

“Хяналтын хуудас нь хүний ой тогтоолт болон анхаарал төвлөрөлтийн хязгаарлагдмал чадамжийг нөхөх зорилготой мэдээлэл бөгөөд ажил үүргээ бүрэн гүйцэд, жигд явуулахад тусалдаг баримт бичиг юм.”

Тодорхойлолтоос харахад хяналтын хуудас нь GMP хангаж буй талаар тийм-үгүй гэсэн хариулт биш нь илэрхий байна. Байцаагч нар мэргэжлийн туршлагадаа үндэслэн шаардлага хангаж буй эсэхийг үнэлэх ёстой. Энэ асуудлыг байцаагч нарын сургалтаар шийдвэрлэх боломжтой.

Дүгнэлт  Хяналтын Хорооны бүтэц, зохион байгуулалтын шийдвэр гараагүй тохиолдолд эм биобэлдмэлийн байцаагч нараас Чанарын тогтолцоо болон журмуудаа тодорхойлохыг шаардах хүндрэлтэй байна. Үүний тулд эхний ээлжинд Эмийн Хяналтын Хороог байгуулах шаардлагатай. 

Эмийн Хяналтын Хороог байгуулах шийдвэр гармагц Чанарын Тогтолцоог үүсгэж буй болгох боломжтой болно.  

Байцаагч нарт нэмэлт сургалт явуулан GMP-ийн хамгийн чухал асуудлуудад хэрхэн төвлөрч хяналт шалгалт хийх талаар мэдлэгийг олгоно.

Үндэсний Хяналтын Хороог итгэмжлүүлэх ажил 2015 онд төлөвлөгдсөн тул бүтэц зохион байгуулалтын талаар шийдвэрийг яаралтай гаргах шаардлагатай байна.

1. Түгээлтийн Зохистой Дадал туршилтын аудит

Эм ханган нийлүүлэх нэг байгууллагад ДЭМБ-ын Түгээлтийн Зохистой Дадал Удирдамжийн дагуу аудит хийлээ. Шинэчлэн боловсруулж буй Түгээлтийн Зохистой Дадлын MNS стандарт нь энэхүү удирдамжтай агуулгын хувьд ижил болно. Аудит хийсний үр дүнд шинэчлэн боловсруулсан Түгээлтийн Зохистой Дадлын MNS стандартыг Монголын нөхцөлд хэрэглэх бүрэн боломжтойг нотоллоо. Энэхүү Эм ханган нийлүүлэх байгууллага нь зарим нэг засч залруулах арга хэмжээг авч хэрэгжүүлснээр стандартын шаардлагыг бүрэн биелүүлэх боломжтой.

1. Эмийн үйлдвэрийн барилгын зурагт хийсэн GMP дүн шинжилгээ  

Эмийн үйлдвэр компанийн эмийн үйлдвэрийн барилгын зурагт дүн шинжилгээ хийсэн. Зургийг хэрхэн сайжруулах талаар нилээд олон зөвлөмжийг өгсөн.

Энхийн Шүүдэр компанийн эмийн үйлдвэрийн барилгын зургийг хяналаа. Зургийг хэрхэн сайжруулах талаар зөвлөмжийг өгсөн.

ЭМЯ-ны харъяа Цус сэлбэлт судлалын үндэсний төвийн Ерөнхий захирал Доктор Намжилын Эрдэнэбаяртай уулзаж, цус цусан бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийн байрны агаарын цэвэршилтийн ангиллын шаардлагын талаар мөн ярилцлаа.

1.  MNS 5524 стандартын Биобэлдмэлийн үйлдвэрлэлд тавих нэмэлт шаардлага

MNS 5524 стандартад тусгагдсан Биобэлдмэлийн үйлдвэрлэлд тавих шаардлагыг дэлгэрүүлэх, нарийвчлах зорилгоор ДЭМБ-ын Биобэлдмэлийн үйлдвэрлэлийн зохистой дадал удирдамж (TRS No822, 1992)-аас оруулах хэсгүүдийг сонгосон. Стандартын төслийг боловсруулж ажлын хэсгээр хэлэлцүүлнэ.

1. Томилолтын тайлан

Томилолтын үр дүнг мэдээлэх уулзалт ДЭМБ-ын Монгол дахь суурин төлөөлөгчийн газрын уулзалтын танхимд 2014 оны 4 дүгээр сарын 25-ны 16.30-17.30 цагт боллоо. Уулзалтад:

• Др. Сое Ньюнтус, ДЭМБ-ын Монгол дахь суурин төлөөлөгчийн газар
• Др. Эрдэнэчимэг, ДЭМБ-ын Монгол дахь суурин төлөөлөгчийн газар
• Д.Чулуунцэцэг, ЭЭХХ, ЭМЯ
• Д.Уранчимэг, ЭЭХХ, ЭМЯ
• Б.Булганчимэг, ЭМСХХ-3, 4, 5
• Патрик Хоет, ЭМСХХ-4
• И.Цацрал, ЭМСХХ-4

Хэлэлцсэн асуудлууд:

• Монголын Эмийн үйлдвэрүүдийн GMP хэрэгжилтийн өнөөгийн түвшин: Патрик Хоет Монголын бараг бүх эмийн үйлдвэрт аудит хийж, зөвлөгөө өгсөн. Эхний ээлжинд GMP-д хүрэх боломжтой зургаан эмийн үйлдвэрийг сонгон авсан. Одоогоор нэг эмийн үйлдвэр GMP шаардлагыг хангаж байна.  
• Эмийн үйлдвэрүүдийн GMP хэрэгжилтийн түвшинг ахиулахад дэмжлэг үзүүлэх:  GMP хангасан үндэсний эмийн үйлдвэрүүдтэй болохын тулд төр засгаас тэднийг дэмжих шаардлагатай. Татвараас хөнгөлөх, татаас олгох зэрэг эдийн засгийн маш олон хөшүүрэг байдаг. Зохист аргыг сонгон авч хэрэглэхийн тулд АХБ-наас эдийн засгийн шинжээчийг богино хугацааны гэрээгээр ажиллуулах боломжтой.
• Эмийн зохицуулалтын агентлаг байгуулах үйл ажиллагаа: Эмийн үндэсний бодлогыг УИХ-д өргөн барьсан. Бодлого батлагдсаны дараа Эм, эмнэлгийн хэрэгслийн тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулан өргөн барина. Эмийн үндэсний бодлогод дотоодын эм үйлдвэрлэлийн талаар бие даасан бүлэг оруулсан байсныг ЭМЯ-аас хянахдаа хассан.

1. Засч залруулах ажлын төлөвлөгөө

Хийж гүйцэтгэсэн ажлуудаа харгалзан үзэж дараах ажлуудыг төлөвлөж байна.

• GMP засч залруулах арга хэмжээ. Үндсэн 6 эмийн үйлдвэрт давтан аудит хийж, явцын тайланг бичиж илгээсэн болно. 3-р улиралд эдгээр үйлдвэрт дахин очиж GMP түвшин дээшилсэн эсэхийг давтан үнэлэх болно.
• Хяналтын хороо. Хяналтын хороо байгуулах талаар тодорхой шийдвэрийг хүлээж байна. Хяналтын хорооны үндсэн баримт бичгийг эм биобэлдмэлийн байцаагч нарт өгч, санал бодлоо солилцсон. Хяналтын хороо нь бүтэц зохион байгуулалтын хувьд шийдэгдмэгц нэмэлт туслалцааг үзүүлэх болно. Эм биобэлдмэлийн байцаагч нарыг сургах зорилгоор  3-р улиралд эмийн үйлдвэрүүдэд хийх аудитад оролцуулна. Эмийн үйлдвэрүүдэд шахалт үзүүлж, GMP шаардлагыг хангуулахын тулд Хяналтын хороо нь чадамжтай байх шаардлагатай